Eshuura y`enyimaho

Okwatura okw'amazima

Nindamutsya imwe mwena omu iziina rya MUKAMA waitu Yesu Kristo n'ekigaambo kuruga omuri Matayo 16:16, okwatura okw'amazima okw'entumwa Petero, okuraze kuhebwa buryomwe omuri itwe ahabwokushuruurirwa. 

“Simooni Petero yaagarukamu ati: Ori Kristo, Omwana wa Ruhanga ohuriire. Yesu yaamugarukamu ati: Oine omugisha, Simooni mwene Yona; ahabw'okuba omubiri n'eshagama tibyo byakushuuruurira ekyo, kureka Tata ori omu iguru.” (Matayo 16:16-17)

Okubanza ekibuzo kikabuzibwa boona, “Baitu abantu nibagira ngu nyowe Omwana w'omuntu ndi oha?” Bamugarukamu omu miringo etari kushuushwana. Reero omwegyesa yabuza abeegi be, “Mbwenu shi imwe mugira ngu mba oha?” Ahabw'okugambisibwa Omwoyo, ekyokugarukamu kikaija aho naho, “Ori Kristo, Omwana wa Ruhanga ohuriire”. Oku kwatura kwa Petero tikurarugire mu rukiiko rwa banyadiini nari kuruga omu kyi abantu babaire nibagamba, kureka kukaba kuri okushuuruurirwa okuyatungire kurugira kimwe owa Ruhanga. Aho honyini niho mugisha guri. Nyabura we, yetegyereze, tikiri kugira ngu “Ori Omwana wa Ruhanga.” Kwihaho “ori Kristo, Omwana wa Ruhanga ohuriire.” We wenka nk'owashukirweho amajuta, nk'oku Kristo ari Omwana wa Ruhanga.

Omu makanisa g'ekikristaayo enyikiriza ya Niki-kasedonia netwarwakuba ngu n'okwatura kwa “entumwa” n'okustya nahati, kandi obwe kitaine kakwaate hamwe n'entumwa. Omu mazima, kikabaire kitari kutwarwa ngu kine akakwate n'entumwa, ahabw'okuba kikatebwamu nk'omugyereko ahanyima y'ebyasha ebyakuratsireho (rwagati ya AD325 hamwe na AD381). Okuruga obwo enyegyesa y'obushatu hamwe n'okubatiza omu bushatu bitwire biri engingo nkuru z'ekanisa ezabireho omu biro bya Konstantini omu bugabe bw'ekirooma. Hatariho kubanganisa kwoona ezi ngingo ibiri tizombekirwe aha rukiri kureka aha musheenyi. Nahabwekyo tikikagambwa ngu, “… zombekirwe aha musingi gw'entumwa nabanabi… “Aha bwokuba zikaba zitari kumanywa ntumwa. Nahabw'ekyo okushuuruurirwa oku okwa Yesu Kristo, nka MUKAMA reero yagambira Petero/Petros, n'orukiri/Petra ahu ekanisa ye eyombekire, n'amareembo g'okizimu tigarigisimgura. Omuntu ogwe weenka ori kutunga okushuuruurirwa nikwo kumwe okuruga ahari Ruhanga aine okwatura okwijwire kandi okwamazima okwokwikiriza, oku Ruhanga we weenka yayemanyisize Petero, entumwa, hamwe n'ekanisa y'endagaano entsya kurugira kiwe ahakutandika. Ekanisa ya Yesu Kristo n'ejunanizibwa ahari Baibuli honka kandi neyikiriza nk'oku ebyahandikirwe biri kugaamba, ngu Ruhanga ogwe owa mazima kandi otahwaho ayeshuurwire ahabw'okujunwa kwaitu nka Tataitwe ow'omwiguru omu mwana we omwe nyamunegere ahansi aha, hamwe nahabw'omwoyo orikweera omukanisa. Omu kaire aka tituriza kutaha munoonga omunda eishomo eri, kwihaho nitwetenga kukwataho omu bugufu ahakwatura okwa mazima okwa Yesu Kristo, Omwana wa Ruhanga.

Okuruga omu birobyokugarurwa butsya (Reformation) ekibuzo ekiri kugira ngu omuzigu wa Kristo (anti-Christ) noha? Kihindukire ekyokuhajanaho kikuru omunsi y'ekikristaayo. Abantu omukutwariza hamwe baine ekitekyerezo ngu omuzigu wa Kristo (anti-Christ) aine kuba naroondwa kandi atakashaangwa omu madini g'eki Kristaayo. Bo nibakitwara ngu, “ogwe weena ori kwatura Yesu nk'Omwana wa Ruhanga nowa Ruhanga.” Okushoboorora tikurikuhikira kimwe aha ntumwa eya mazima, tikwijwire. Twine kushoma n'obwegyendesereza ebihandikirwe omu byahandikirwe ebiri kweera reero obwe tubase kutanisa ni “kwatura ki” oku abatandikireho amandine (Church Fathers) bayihiremu kandi bakakuvunura nk'ekigunjano (creed). Okwatura okw'ebishuba nikubasa kwenda kusha nk'okwamazima nk'esente y'ekikwangara, nk'ekyomuntu ari kubasa kuhabiraho atamanyire ku nekijingirire.

Omuri 1Yohaana 4 nitushsangamu ekigaambo kirikukwatira kimwe aha ryeki ekituriyo nitugambaho hati “Abarikukundwa, mutaikiriza buri mwoyo gwona, kureka mubanze mwetegyereze emyoyo ku eraabe eri eya Ruhanga; ahakuba baanabi baingi ab'ebishuba baizire omu nsi. Aha niho tumanyira Omwoyo wa Ruhanga; buri mwoyo gwona ogugamba ku Yesu Kristo yaiziire omu mubiri, guba niguruga ahari Ruhanga; kandi omwoyo gwona ogutagamba Yesu gutyo, guba gutari gwa Ruhanga. Ogwo n'omwoyo gwa antikristoogu mwahuriire ngu nigwija, kandi na hati gwahikire omu nsi.” Nikikuratwa 1Yohaana 2:22, “Omubeihi n'oha? T'ogwo ohakana ku Yesu Atari Kristo? Antikristo n'ogwo oyehakana Isheboona n’Omwana.” Byoona nibikwata aha kwatura Yesu Kristo, ogwe owashukirweho amajuta, kandi Kristo, omwana wa Ruhanga.

Ogwe weena ori kushoma n'obwegyendesereza naza kwetegyereza ngu tikiri ky'okugambisa omunwa kwonka, kwihaho kunikikwata aha kushuuruurirwa ngu Yesu Kristo, owashukirweho amajuta buzimazima noha, ahabw'okuba ekanisa eyombekirwe aha kushuuruurirwa oku. Omu kyahandikirwe eki nikituyamba kumanya ngu eizina ry'omucunguzi omuruheburaayo ni Yahshua. Maraika akagambira Mariyamu, “Reeba oryagira enda, ozaare omwana w'omwojo, kandi oryamweta eizina Yesu/Yahshua.” (Luka 1:31), ekirikushuushwana na “Yahweh-omujuni”, nk'oku Imanueli kirikumanyitsa Ruhanga ari naitwe”. Yahweh n'eizina rya Ruhanga ry'endagaano rishuurirwe omu ndagaano enkuru. Oku nikwo MUKAMA ari kugira, “kandi nkeeyoreka Abrahamu na Isaaka na Yakobo,ndi Ruhanga Ow'obushoboorozi bwona; kwonka tindabeemanyiise mu iziina ryangye erya Yehova/Elohim.” (Okuruga 6:3). Omu ndagaano entsya nihagira ngu, “Akoorekwa aine omubiri, yaahamibwa Omwoyo…” (1Timoseo 3:16). Yahweh/MUKAMA akaija ahari itwe nka Yahshua. Yahweh w'endagaano enkuru niwe Yahshua w'endagaano entsya. Eri niryo eizina rya MUKAMA omu ndagaano entsya, ou omuri we weenka harimu okujunwa okwijwire. Nka Kristo/owashukirweho amajuta akarebeeka ari omu mubiri kandi yahinduka omucunguzi waitu. Ekyahandikirwe eki nikitujurira, “ahabw'okuba eki kiro Omujuni yaabazaarirwa omu rurembo rwa Daudi, niwe Kristo MUKAMA waitu”. (Luka 2:11). Omu kutandika 18 MUKAMA akatayayira omuhereza we Abrahamu omu muriingo gw'obuntu yarya kandi yanywa nawe. Omuri Yohaana 8:58 Yesu akagira ati, “Yesu yaabagira ati: Buzimazima nimbagambira nti: Abrahamu atakazairwe, nyowe Ndiho.”

Ekigaambo kya Ruhanga nikyeyongyera kujurira, “… kandi tihariho owaakugira ati: Yesu niwe MUKAMA, atagambisiibwe Mwoyo Orikwera.” We ou turikumanya nk'omwana wa Ruhanga, we wenyine n'ekigaambo ekyabaire kiri na Ruhanga kurugira kimwe aha kutandika-Logos, ogwe owagambire ebintu byona bikabaho: okurabira omuri we kandi naha bwe ebintu byona bikahangwa. N'obwarabe yayeyorekirwe nk'omwana omu mubiri, natsigara ari MUKAMA ogwe MBAHO-ogwe atahinduka, oku abaire ari nyomwebazyo nikwo ariguma ebiro byona. MUKAMA akahinduka omuhereza, yahinduka omwe ahari itwe. Ekigambo kikajwara omubiri kandi kyatuura omuri itwe. Omu mwana wa Ruhanga batabani na bahara ba Ruhanga bakatunga okucungurwa kwaabo hamwe n'okuhinduka abana b'obushoboroozi (Abagalatiya 4:5; Abaheburaayo 2:10-11; Yohaana 20:17; a. o). 

Okwatura okutarimu okwetegyereza okwa Yesu nk'omwana wa Ruhanga n'ekintu eki abazigu ba Kristo (anti-christ), ba nabi b'ebishuba boona kandi hamwe n'emizimu ekibaine. Ahabikwatiraine na Yesu eki nikyo kirikugambwaho “Ku baamureebire, baayomba munonga nibagira bati: Noofa ki naitwe, Iwe Omwana wa Ruhanga? Oizire kutuburabuza, obunaku bwaitu butakahikire?” (Matayo 8:29). 

Garuka oyetegyereze, omuburizi akagaruka yagamba aha muntu owabaire arimu emizimu: “Ku yaareebire Yesu akiri hare, yairuka yaamuramya; naayamuza n'eiraka rihango, naagira ati: Noofa ki naanye, Yesu Omwana wa Ruhanga Rukira-boona? Ninkurahiza Ruhanga, otaanyita kubi”. Ogwe owabaire ariho emizimu akatura eizina rya Yesu.

Omuburizi Luka nawe akagamba aha kintu nikyo kimwe, kugira ngu tubase kugira obuhame bw'emiriingo eshatu “ku yaareebire Yesu, yaayamuza, yaamugwa omumaisho, yaagamba n'eiraka rihango ati: Noofa ki naanye, Yesu Omwana wa Ruhanga Rukira-boona? Ninkweshengyereza, otaanyita kubi” 

Nooha omubashomire eby'edini nari ababurizi owakugira ngu abo ababaire bariho emizimu, ninga shi omu bugufu emizimu ngu n'ebya Ruhanga ahabw'okugira ngu ekatura Yesu nka “Omwana wa Ruhanga?” Omu bukristaayo boona nibatura Yesu nka ‘Omwana wa Ruhanga” konka omu miraingo etarikushushwana:

Ekyokureberaho bamwe nibikiriza Ruhanga mka Tataitwe akabasa kuzaara Omwe nyamunegyere omu butahwaho. N'obukirabe kiri kityo, Omwana nk'ogwe tarikushangwa mu byahandikirwe ebirikweera.

Abandi nibikiriza ngu omwana niwe muzigaijo omu murimo gw'obuhangi. Obuhamya bw'Omwana nk'ogwe wa ruhanga tokabushanga mu byahandikirwe. 

Abantu buntu nibikiriza ngu omundagaano enkuru Omwana akaba ari Maraika ogwe omukuru Mikairi owajwaire omubiri omu ndagaano entsya. Omwana wa Ruhanga nk'ogwe tariho.

Ogu n'omushiroongo gumwe kuruga omuri kateikismu “… Omwana wa Ruhanga, owazairwe Ruhanga ensi etakabaireho: Ruhanga kuruga omuri Ruhanga, omushana kuruga omushana, Ruhanga owa mazima kuruga omuri Ruhanga owa mazima owazairwe, otarahangirwe, ori omu muringo gwa ishe…” Ekeibaya kye Kanisa kirihare n'ebyahandikirwe ebiri kwera nk'iguru riri n'ensi.

Hariho ebindi bintu byingi haza bitakushushwana birikukwaata aha kwatura oku “okwo Omwana wa Ruhanga” Haza bitarikushangwa omuri Baiburi. Okurugira kimwe omu biro by'endagaano enkuru okutandika n'ekitabo ky'okubanza omuri Baiburi okutandika 3:15 mpaka kuhika ahari Malachi 3:1, Omwana wa Ruhanga namanywa nk'omucunguzi, nka Kristo kandi Messia. Omu ndagaano entsya twine ebirikumugambwaho okurugira kimwe aha kuzaarwa kwe okuhikira kimwe aha kuteemba kwe omu iguru “Reeba oryagira enda, ozaare omwana w'omwoyo, kandi oryamweta eizina Yesu … Mariamu yaabuuza maraika ati: Ekyo kiryabaasika kita, ka ntaine mushaija? Maraika yaamugarukamu ati: Omwoyo Orikwera aryakwizira, n'amaani ga Rukira-boona garyakusangira; omwana orizaarwa nikyo aryeterwa Orikwera, Omwana wa Ruhanga.” Tihariho murundi nagumwe ogu ebyahandikirwe ebiri kwera ebirikugira ngu Ishe boona akazaara Omwana omu iguru kandi ngu ogwo Omwama akagaruka yaba omwana hanu omunsi. Ekyo n'ekyaretsirweho bashwenkuru b'edini (Church fathers), ababaire batari kumanya Ruhanga kandi abatarabasize kureeba okworekwa kwa ishe boona omu mwana. Tibarahindukire kutatsya Kristo omu magara gaabo kwihaho nk'okukikakasibwe omu byafaayo by'ekanisa bakahinduka buhinduka baikiriza edini y'ekikristayo.

Ebyahandikirwe ebirikwera nibihamya okurabira omu bunabi obwo kutebereza obw'endagaano enkuru aha mwana wa Ruhanga, “Niinyija kuranga ekiragiro kya MUKAMA (YAHWEH); Yangira ati: Oro Omwana wangye, Eri izooba naakuzaara.” (Zaaburi 2:7). Kandi nabwe garuka oreebe ebyakozirwe 13:33 hamwe n'abaheburaayo 5:5. Obutahwaho tiburikumanya ereizooba ninga shi nyekyakare, tibwine butandikiro. Obutahwaho butaahaho kandi tiburihwaho. Omuri zaaburi ya 90, Daudi akagira ati, “…okwiha obusingye bwona n'okuhitsya obusingye bwona Niwe Ruhanga”. Abo boonka abatungire amagara agatahwaho nibo barikubasa kandi baryagumaho ebiro byoona “kandi oku nikwo kuhamya okwo, ngu Ruhanga akatuha amagara agatahwaho, kandi amagara ago gari omu Mwana we. Omuntu oine ogwo Mwana niwe aine amagara; otaine Mwana wa Ruhanga taine magara”. (1Yohaana 5:11-12).

Akakwaate akari rwagati ya Ishe boona hamwe n'omwana kakaba kaheerize kuragurwaho omundagaano enkuru, “Ndyaba Ishe, nawe abe Omwana wangye” (2Samueli 7:14; 1Eky'obusingye 17:13). Omuri zaaburi 89:26-27 nitushoma “Aryantakira ati: Niiwe Tata; Ruhanga wangye, kandi orukiri rw'okujunwa kwangye. Ndyamugira omujigaijo gwangye, Omugabe orikukira abandi boona ab'omu nsi”.

Nabi Isaaya mawe akaraanga okuzarwa kw'omwana ati, “Nikyo MUKAMA wenka arinaheera akamanyiso. Reeba omwishiki oshugaine aryagira enda, azaare omwana w'omwojo, amwete Emanueli” Kurabira omuri nabi Mika, hakaragurwaho ahu Omwana arikuza kuzarirwa, aharikwetwa omuri Beteleheemu omuri Buyudaaya (Eshuura ya 5). 

Buri mushomi wa Baiburi wena namanya ebyagambirwe ababurizi, Matayo hamwe na Luka ebirikukwata ahakuzaarwa kw'omwana wa Ruhanga. Omwana akazarwa aha bwa mani ga Ishe boona kandi yaija yazaarwa Mariyamu nyina. Omuri Zabuuri 22:10-11 nihagira hati “Okwiha obu naazarwa, niiwe nyegamira; Okwiha obu maawe yanzaara, niiwe oba Ruhanga wangye.”

Obu n'obujurizi bw'omwana, “…kuri noogira ngu Ruhanga ni Shoimwe, mukamukunzire, ahakuba omu kwija nkaruga ahari Ruhanga…” (Yohaana 8:42)

ahakuba Isheboona nawe abakunda, ahabw'okuba mukankunda, mwaikiriza ku naarugire ahari Isheboona. Nkaruga ahari Isheboona, naija omu nsi…”

“Hati twamanya ku omanya byona, kandi tirikwetenga muntu weena kugira eki yaakubuza; n'ahabw'ekyo nitwikiriza ku waarugire ahari Ruhanga” (Yohaana 16:26-33)

Aga nigo magara agatahwaho, okumanya iwe Ruhanga omwe ow'amazima n'Ogwo ou waatumire”

“Abashaija, abu wampaire omu nsi, nkabooreka eiziina ryawe…”

“…ahakuba ebigambo ebi wampaire mbibahare, baabikiriza, baamanya omu mazima ku naarugire ah'ori…” (Yohaana 17)

Ku twakwikiriza kwonka okwatuea okw'omuri Baibuli nk'oku Petero yakutungire aha bw'okushuuruurirwa Ruhanga kandi nabwe kutwakureka ebyahandikirwe ebikwatiraine n'eishomo eri nk'okubihandikirwe, nigwo muringo gumwe gwonka ogw'Omwoyo wa Ruhanga arikubasa kutushuuruuriramu egi naama etari kwetegyerezebwa, “…Ruhanga akaba ari omuri Kristo naayegarurira abari omu nsi…” Yesu Kristo, Omwana wa Ruhanga nahereza obujurizi obuhikire oburi kumukwataho omuri Baiburi honka.

N'ahabw'ekyo tihariho kigambo kyoona omuri Baiburi ekirikugamba “aha Mwana otarihwaho” kwihaho “Isheboona otahwaho”.

Tihariho na kimwe ekirikugamba ahari “Ruhanga Omwana” kwihaho “Omwana wa Ruhanga”

Tihariho murundi nagumwe ogutwakushanga ebigambo “Ruhanga Omwoyo arikwera”, kwihaho Baiburi negamba ahari “Omwoyo wa Ruhanga wenka”.

Tihariho owaragirwe omuri Baiburi kushaba, “Omwana waitu ori omu iguru…” kwihaho tushemereire kworekyereza okusiima kwaitu ahari Ruhanga Isheboona kurabira omuri Yesu kristo, MUKAMA waitu.

Okwenda kukishoboorora okukiraho, tihariho bihandikirwe aha ishomo eri omu bitabo bya'makanisa gaabo ebirikushangwa omuri Baiburi kandi nabwe tihariho nabwe ahabihandikirwe omuri Baiburi ebirikushangwa omu makanisa gaabo. Ebi n'ebigaambo birikushaarira, noha orabihurire?

Ogwe wena otarikuta pmu kigaambo kya Ruhanga ekitinisa n'omutima gwe gwoona tarikuza kutunga kushuuruurirwa oku kandi oku niko kiri, “…kandi tihariho omanya Omwana wa Ruhanga kureka Ishe kandi tihariho omanya Ishe, kureka Omwana we n'omuntu weena ou Omwana aikiriza kumushuuruurira” (Matayo 11:27).

Hati nitwetenga kubumbabumba eishomo eri ery'erizooba. MUKAMA waitu kandi omucunguzi natworekwa omu mashomo agatari gamwe nagamwe nka “Omwana wa Abrahamu”, “Omwana wa Daudi”, “Omwana wa Ruhanga” kandi “Omwana w'omuntu”; agaruka atworekwa nka akataama ka Ruhanga, nka omuterani, nka omutonganirizi, Omugabe, Omunyamurwa kandi nka nabi. Nikikuru munoonga okureka eky'ahandikirwe omu mwanya gwakyo hamwe n'okukireka omu muringo ogu twakitsigirwemu. Buri bintu byona bishemereire kuguma omu buteeka bwabyo bw'obwa Ruhanga. Reeka nshabe Ruhanga omwetsigwa atwebembere itwe tweena ahabw'omwoyo we omumazima goona kandi, nk'okukiri na Petero hamwe n'ekanisa eyabandize, reka tumanye ahabw'okushuuruurirwa kw'obwa Ruhanga Yesu Kristo Omwana wa Ruhanga omu mazima noha.

Eshuura eri kukurataho