Sabato – Be en chik ne ng’ato ka ng’ato?

Kinde duto, ka Nyasaye ne tiyo e yo makende e piny kokalo kuom Roho mare, gombo ne obiro e chuny nyithinde mondo odag kaluwore gi Wach Nyasaye kendo mondo otim gik moko duto mane ochiko. Roho mar Nyasaye chiero gombo ma kamano e i ji kokalo kuom yalo Wach Nyasaye mar adier. Kinde ka kinde penjo ma chal gi mago mag Muma ne ja biro, to paro ma ne ji nigo kuomgi ne opogore ahinya.

E nonro maeni, wabiro nyiso chung` mar muma kaluwore gi sabato to ok e paro kata e puonj mar din moro a mora. Ema omiyo, waluwo mana gik ma ondiki kanyakla mar neno mar Muma. Mokwongo, nyaka wapar ni en, karan’go, ni jomage, kendo gimomiyo Nyasaye nochiwo puonj kata chik. To chutho en gima longo ahinya kanyalore to andike duto te maluwore gi puonjni ket e paro.

Bang’ tieko tich mar chuech, Nyasaye noyueyo odiechieng’ mar abiriyo. “Kendo Nyasaye nogwedho ndalo mar abiriyo ma no wale maler, nikech nodiro e ndalono e tichne duto ma Nyasaye nosechweyo kendo manotimo.” (Chakruok 2:3)

Kata obedo ni pek maduong` ne oket e odiechieng’ mar abiriyo, kinde madirom gana ariyo kod piero apar abich nokalo kochakore Adam(kidhi Enoka, Noa, Abraham) nyaka e ndalo mane ochiw, chik kata ndalo mag sabato ne okolosie kata matin.

Mana e chik ema RUOTH Nyasaye noketo sabato kaka chik: “Hing chieng sabato mondo obedni maler: ti tich ndalo auchiel, tim tichni duto: To ndalo mar abiriyo en Sabato mar Ruoth Nyasachi e ndalono kik I ti tich, kata in, kata wuodi, kata nyari, kata ja tichni mawuoyi kata ja tichni manyako kata dhogi kata jamwa mani e dalani, to endalo auchiel jehova nochweyo polo gi piny, gi nam, gi gik moko duto manitie, kendo nodiro ndalo mar abiriyo: e ma nomiyo Jehova ogwedho ndalo mar Sabato, kendo owale maler”. (Wuok 20:8-11)

E Wuok 31:12-17, Kanisa mar Israel inyiso nyadidek kuom ting’ mare ne Sabato. “Jehova nowuoyo gi Musa, ko wacho, wuo gi nyithi Israel bende kiwachonigi, adier unurit sabato maga: nikech en ranyisi e kinda kodu kuom tiengeu duto; mondo u nge ka an Jehova mapuodhou… Ema omiyo nyithind Israel unurit Sabato; nikech en oler kuomu; ngato ka ngato mano tim gima ochido nonege; nikech ngato kangato mano ti tich chiengno, ngatno nogolo oko mopoge gi joge. Noti tich ndalo auchiel; to ndalo mar abiriyo en sabato mar yueyo mowinjore ahinya, maler ni jehova; ngat mano ti tich moro e chieng sabato, nek to nonege. Ema omiyo nyidhind Israel norit Sabato, ka girito sabato nyaka tienge gi duto, ka en muma ma nyaka chieng. En ranyis e kinda kod nyithind Israel nyaka chieng…” Kaka wanyalo neno, ni Ruoth Nyasaye osechiko joge mag singruok ma jo Israel e yo makende e wach sabato ni.

Omiyo, ne Jo-Israel, RUOTH Nyasaye nochiko odechieng mar abiriyo mar juma kaka odiechieng yueyo, ma onego owale maler.Kendo bende, ne oketo higa mar abiriyo kaka. “Higa mar Sabato” – higa mar yweyo ne Israel: “Kuom higni auchiel nipidh kodhi e lopi, kendo kayo nyakne: Bo e higa mar abiriyo iniweye mondo oyuwe obed mbora mondo jo chan man kuom jogi ocham…” (Wuok 23:10-11). Kamano bende, Nyasaye nochiko higa mar piero abich kaka higa mar gonyo gi bedo thuolo kuom joge mag singruok jo Israel. Higni abiriyo nyadi biriyo nokal to higa maluwe en higa mar gonyo gi bedo thuolo. Chieng winjruok nogo tung maduong milandego. “Kendo in ikwan kuomi iwuon sabato abiriyo mag higni, higni abiriyo nyadi biriyo; kendo nobedi kuomi ndalo mag sabato abiriyo mag higni kata higni piero angwen go chiko. Eka inigo tung maduong kuonde duto endalo apar mar dwe mar abiriyo: e ndalo mar winjruok inigo tung e pinyu duto. Kendo unuwal higa mar piero abich kendo land thuolo e piny duto ni jomo dakie duto: nobed sap higni piero abich kuomu; kendo unudogi ngato gi ngato e gwenge, kendo unudogi ngato ka ngato ir joodgi.” (Tim Jolawi. 25:8-11) Odiechieng’ mar abiriyo, higa mar abiriyo, kae to higa mar gonyo ji thuolo gin gi tudruok makende ni jo Israel.

Kaka waseneno, Ruoth Nyasaye osechiko joge mag singruok mag muma machon nirito sabato e yo makende. Ruoth Yesu notiyo gi thuolo mondo owuo gi jogo manechokore mondo olem chieng sabato. En owuon norito sabato kendo nowale,kata obedo ni ne oreso kendo ochango chieng sabato, nikech “… Wuod dhano en RUOTH Sabato.” (Luka 6:5) … Eka nokonigi ni ya, “sabato obedo ni kech dhano, ok dhano obedo nikech sabato…” (Mariko 2:27-28) Ema omiyo, ne oyie ni ngato nyalo golo ruadhe kata rombo molwar e bugo (Luka 14:5) kata mana, joote notiyo gi thuolo moro amora mar lando Wach maber chieng Sabato (Tich joote 17:2; 18:4).

Sabato tiende en “yueyo,” mana kaka shalom nyiso “kue.” Nyasaye noyueyo bang’ tieko tich mar chuech; gi bang’ tieko tich mar resruok, Otayo joge wuon e yueyo mare Kata mana nyaka e kue kod Nyasaye kokalo kuom Yesu Kristo MARUODHWA.

En gimalit ni jo Israel ma en joma no mi chike kod Singruoge (Jo Rumi 9:4) ne ok oyango ngero mar chuny mane odiechieng mar abiriyo ne iporogo. RUOTH owacho: “Minawacho ni ya gin ji mabayo e chunygi kendo ok gingeyo yorena emomiyo nakuongora gi mirimba ni kik gidonji kar yweyona.” (Zaburi 95:10-11)

Omiyo ma e bura manochiwo ne jo Israel duto manorito sabato adimba: “To ne gidagi lochne ne gichando roho maler ema omiyo nolokore nodoko wasikgi, kendo en owuon nokedo kodgi.” (Isaya 63:10) Kuom joma nok, Kata kamano, ma ne ok osiko e tamruok yie kod ng`anjo, andikeni lose kama. “Kaka jamni madhi mualo e hoho, roho mar jehova nomiyogi yueyo…” (Isaya 63:14)

E barupe ma ne okow ne Jo-Hibrania, ne oket paro maduong e puonj mar sabato mar adier ma en yueyo nolosie madongo 3 kod 4, ne gitudo puojni kod zaburi 95 kendo ipime gi oganda mag singruok mag muma machon. Ka waloso e wachni e muma manyien: omiyo, kaka roho maler owacho niya, “ti nende ka uwinjo duonde, kik chunyu dok matek … ndalo duto chunygi obayo yo…” (Jo-Hibrania 3:7+10). Nikech kuom tamruok yie kod ng`anjo, ok ne gi nyal donjo e yueyo mar Nyasaye, kata obedo ni ne girito sabato. Ema omiyo, ondiki e madongo 4: “Ema omiyo ka pod wan gi singruogni ma wanyalo donjogo e yueyo mar Nyasaye wabeduru maluor di poka ngato moro ok odonjo, … to wan mwaseyie wadonjo e yueyo no mana kaka nowacho … koro waneno ni thuolo pod nitie ma jomoko nyaka donj e yueyo ni, … kendo owuoyo kuom odiechieng machielo-“ma en odiechieng warruok” (Isaya 49:8; 2 Jokorintho 6:2), kaka Daudi nowacho ni Tinende, bang ndalo mangeny, kaka owachi, tinende ka uwinjo duonde, kik chunyu dok matek. Nikech ka Joshua di ne migi yueyono, nyasaye ok dowuoyo achien chieng machielo. Omiyo yueyo mar sabato mar pod odong ni oganda Nyasaye” (Jo Hibrania 4:1-10) kae okowuo kuom “yueyo mar odiechieng sabato” to oloso kuom “sabato ma en yueyo”. To Mano e yueyo man e I Nyasaye. Mana kaka Nyasaye noyueyo Kuom tichne mar chuech, kamano bende, nyithind nyasaye duto yueyo kuome bang tieko tij resruok.

To e Jo-Hibrania 8:7 wasomo: “Ka di ne muma mokuongono bed maonge wach moro moremye, Nyasaye ok do dwaro muma moro mar ariyo.” Mana kaka ondiki: “To chik en mana tipo mar gik mabeyo mabiro, to ok gigogo wuon, (chik) ok nyal … miyo … makare,” (Jo-Hibrania 10:1). Yesu, jareswa, ne en duoko; mana kokalo Kuome Kende ema wanyalo chope dwarowa.

Oluongo ngato ka ngato: “Bi uru ira, un duto mujony kendo mugangoru mapek, to an amiu yueyo. Ruakuru lota kuomu, kendo puonjreuru kuoma, nikech amuol, kendo adembora e chuny: to un ubed gi kue e chunyu.” (Mathayo 11:28-29)

Kar chakruok mar kanisa mar singruok manyien, owete mane biro e yie pod ne dwa dak kaluwore kod buche kod chike, kata mana e kinde mag nguono. Penjo ne owuok kuom weche mane onego ketni joma oyie ma ok ogendni mamoko maluore gi rito chike. Kaluwore kod wachni, wasomo Tich joote 15:19-20: “… kik wachand joma ok jo yahudi, malokore ni Nyasaye: to wandiknigi ni mondo gi ritre ni gik ma ok ler ma ochiw ni nyiseche manono, kik gi terre, kik gicham gik ma ode, kata remo.” Ka wasomo matindo 28 nenore ayanga ni wachni ok ne en paro mar joote kata jodongo, to ne en, mana kaka ondiki, “ … nikech ne ber ni roho maler kod wan, ni kik waketnu ting mapek mak mana magi mowinjore…”

Paulo nondiko ma e Jorumi 14:5: “Ngato achiel neno ni chieng achiel hingo machielo gi duong, to ngat machielo neno ni ndalo duto romore. Ngato ka ngato kik riw gi kiawa ngang kuom gima oneno owuon.” Ka di ne bed ni en gima ochuno maduarore ni joma oyie mawuok e ogendni, joote dine omiyogi odiechieng moro. Kata kamano, Paulo noweyo ni ngato ka ngato mondo otim yiero ne owuon kendo odhi nyime ka owacho ni: “Ngatno maparo ahinya kuom chieng achiel, oparo kamano komiyogo RUOTH…” (Jorumi 14:6). To ngato angata matime ni RUOTH weyo ji duto e kue!

Nenore ayanga ni e puonj mar joote (Tich joote 2:42) onge wach moro amora mane oket e tim kuom rito odiechieng. Kata obedo ni Joyahudi kod jo ogedni ma oyie ne somo barupe mag Paulo e kindeno, Paulo okne ochunogi ni nyaka girit sabato. Kata obedo ni kuom jo Yahudi ne en gima ochuno. Kata mana e sewni mag gi ne girito gi arita, e kinde mag singruok manyien. Kata kamano, Paulo noreto mondo chieng pentekost oyude Jerusalem (Tich joote 20:16).

Koro, e muma manyien ok wuo e odiechieng moro mar juma, to iwuoyo mana kuom kue mosiko gi nyasaye kod yueyo manyaka chieng e I Nyasaye. Ok wachiegni mana gi Nyasaye kendo wabedo mana maler kuome e odiechieng achiel, to nyaka chieng. Odak e iwa kendo nosetieko Tije mar nguono e iwa. Kuom mano, wasedonjo e yueyo ka waweyo tije wa wawegi to wasiko ka wayueyo e I Nyasaye mangima. Kuom mano, “en sabato ma en yueyo” to ok en “yueyo mitimo chieng sabato”. E singruok mokuongo, ngato ne dwaro yueyo e ringruok odiechieng achiel; to e singruok mar ariyo, ne oyudo yueyo mar chuny ma pile ka pile. Chakre ne ket sabato, ngata ngata ne nyalo donjo e yueyo e odiechieng sabato. En, kata kamano, yueyo madiera kod kue e I Nyasaye kokalo kuom Yesu Kristo, ma RUODHWA.

Bang chako kanisa mar singruok manyien, onge ranyisi kata achiel ni joote nochiko rito sabato e yo machon. Kogwenyore: kitaye gi roho, Paulo nondiko wechegi mag jip: “Ema omiyo, kik ngato ongadnu bura kuom gik ma ichamo kata gik ma imadho, kata kuom wach sawo moro, kata rito ndalo mag dwe mapor, kata sabato…” (Jo kolosai 2:16-18). Mowacho ni puonjni ni gi ler mathoth, ahinya to “wach keto bura”. Donge nenre ka jogo matemo timo warruok kod weche mamoko kaka rito sabato ngadoga bura? Gitamo jomoko yudo warruok moromo chuth e kristo kendo ketogi kaka jasik kristo. Kata kamano, kaluwore gi ndiko, tero nyange (Jo Galatia 6:15-16; a o.) kata rito sabato okonego chun go jogo moyie mawuok e ogendni. 

To ongere maler ni RUOTH Yesu Kristo nepuonjo kendo yalo piny ruoth Nyasaye e I sinagoke kod e I ekalu chieng sabato. Joote bende, ahinya ahinya Paulo, netiyo kod thuolo moro amora koyalo wach nyasaye ni ji e odiechieng romo. E I Efeso, Paulo noyalo kuom higni ariyo, mokuongo e I sinagogi, to nyaka e od somo (Tich joote 19:8-9). Wach maber inyalo yal chieng sabato kata chieng mokuongo bang sabato kata mana e odiechieng moro amora mar juma.

Ka kinde mar nguono mar kanisa mar singruok dhi ka rumo, chenro manyien dhi chakre ka itudo kod Israel, chal ma nyasaye ochiwo e tudruok gi locho gi kristo ma RUOTH e piny. E Isaya 66:23 wacho kama: “Kendo wachni notimre, dwe ka dwe kopor, kendo sabato ka sabato pile, ji duto nobi e nyima, mondo gi lama, Jehova owacho.” Kamano bende: “Kendo nobedi, ni ngato kangato modong kuom ogendnigo mano monjo Jerusalem no idhie higa ka higa mar lamo RUOTH, Jehova mar ogendni, marito sap kiche.” (Zekaria 14:16)

Ni gigo duto te ma RUOTH Nyasaye osechano e chenro mar locho kod Kristo nyaka chop kare, nikech nondiki: “Adier awachunu niya, nyaka polo gi piny norum, nukta achiel kata dire matin achiel ok nolal kuom chik, nyaka duto nochopi.” (Mathayo 5:18).